Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου 2007

In limbo: Notes on the culture of airports

Paper presented at the workshop "The Consequences of globalisation for social anthropology" 2nd EASA Conference, Prague 30 Aug--3 Sept 1992.

Thomas Hylland Eriksen and Runar Døving Department and Museum of Anthropology University of Oslo

(αποσπάσματα κειμένου παρουσίασης σε ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ)

Αρχιτεκτονική και τοποθεσία

Εχεις δει ένα; Τα 'χεις δει όλα! Φυσικά, τα αεροδρόμια δεν είναι όλα ίδια, όμως σχετίζονται σημαντικά σε επίπεδο κανονισμών: «παίζουν» το ίδιο παιχνίδι της «ενιαίας γλώσσας» που ξεφεύγει από τον ίδιο το χώρο. Γι αυτό το λόγο, οι κανόνες και οι συνήθειες που υιοθετούνται σ’ ένα αεροδρόμιο μπορούν να μεταφερθούν και να εφαρμοστούν εύκολα και σε κάποιο άλλο.

Η όψη του αεροδρομίου που βλέπει στην πόλη (ή σε επαρχία) σε πολλά πράγματα θυμίζει ένα σταθμό λεωφορείων ή τρένου. Σε πολλές χώρες, η πρόσβαση στους χώρους του, στα μαγαζιά ή τις καφετέριεςμέσα σε αυτό είναι ελέυθερη, χωρίς περιορισμούς. Αντίθετα, η όψη προς τους διαδρόμους απογείωσης, είναι πολύ λιγότερο συνδεδεμένη με τον τόπο, με την έννοια πως θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε. Αφού σφραγιστούν τα διαβατήρια και γίνει ο σωματικός έλεγχος, ο ταξιδιώτης, πρακτικά, δε βρίσκεται πουθενά συγκεκριμένα: ούτε στην χώρα αναχώρησης αλλά ούτε και στη χώρα προορισμού.

Τα αεροδρόμια πρέπει επίσης να διαθέτουν αίθουσες αναμονής, οι οποίες είναι ίσως ακόμη λιγότερο τόποι με πολιτισμική έννοια. Εξ’ ορισμού, οι αίθουσες αναμονής είναι «μη-τόποι» (Augé, 1992).

Αν και αυτός ο διαχωρισμός του χώρου του αεροδρομίου στα δύο ορίζει μια ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση, η πλευρά που αντικρύζει την πόλη είναι εξίσου «αόριστη» πολιτισμικά.
Αντίθετα από τους σταθμούς των τρένων, τα αεροδρόμια εντοπίζονται πάντοτε μακριά από το κέντρο της πόλης κι έτσι, ήδηλόγω της τοποθεσίας τους διαχωρίζονται από την τοπική κοινωνία που αντιπροσωπεύουν: είναι ενδιάμεσοι κόμβοι που κατ’ αυτή την έννοια δείχνουν νασυνδέουν διαφέρουσες κοινωνίες με την ιδιότητα να μην ανήκουν τα ίδια σε κάποια κοινωνία.



Χώρος

Η οργάνωση του χώρου εντός του αεροδρομίου έχει συνοπτικά εκτιμηθεί. Αλλά προφανώς, τα πιο ενδιαφέροντα χωρικά χαρακτηριστικά του αεροδρομίου είναι (i) η τοποθεσία του «εκτός του κοινωνικού χώρου» και (ii) η «σχετικοποίηση» των χωρικών συσχετισμών της κοινωνικής ζωής που υποβάλλονται από το ταξίδι.

Ο Augé, σε έναν πολιτισμικό απολογισμό του εναέριου ταξιδιού, επισημαίνει την αβίαστη αποτελεσματικότητα, την μοντερνιστική άνεση και την απρόσωπη διάσταση του συγκεκριμένου μέσου μεταφοράς. Επιπροσθέτως, θα είχεαξία η επισκόπηση των επιπτώσεων του ταξιδιού στο χώρο. Συγγραφείς εθνιστικών κσι μοντερνιστικών θεμάτων και συχνά επισημαίνουν τη σημασία της μόρφωσης, της εκπαίδευσης των μαζών και των χαρτών στη δημιουργία ταυτοτήτων για αόριστες έννοιες όπως το έθνος. Ένα ενδιαφέρον ερώτημα επί αυτού του συσχετισμού είναι το τι είδους ταυτότητα (αν υπάρχει) και ποια αίσθηση χώρου μπορεί να ενθαρρύνουν τακτικά εναέρια ταξίδια. Είναι προφανές και συχνά επισημαίνεται σε τυπικές συζητήσεις πως η ψυχολογική αίσθηση της απόστασης αλλάζει ή διαστρεβλώνεται σημαντικά με τα τακτικά ταξίδια και με την αναδίπλωση(?!) της απόστασης στις ώρεςτης πτήσης.


Χρόνος

Η άνεση του χρόνου είναι υπερβολικά ελλειπής στα αεροδρόμια. Τα εναέρια ταξίδια είναι πολύ ταχύτερα και ακριβότερα από τα υπόλοιπα. Έτσι, μπορεί να υποτεθεί πως όσοι χρησιμοποιούν συχνά το αεροπλάνο είναι σημαίνοντα άτομα. Παρά τις πολλές εξαιρέσεις σε αυτή την υπόθεση, συνήθως αποτελούν μέρος των πλουσιότερων μελών της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Μερικές φορές λειτουργούν ως ενδιάμεσοι μεταξύ των κοινωνιών ή θέλουν να θεωρούνται κοσμοπολίτες, κατά τον Hannerz' (1990)—μπορεί να είναι διπλωμάτες, εργαζόμενοι, συγγραφείς, ανθρωπολόγοι κ. α.

Η ένδεια χρόνου στο περιβάλλον του αεροδρομίου γίνεται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης. Επι τούτου οι παραγωγοί φορητών υπολογιστών και «ηλεκτρονικών σημειωματαρίων» συνηθίζουν να αναπαριστούν στελέχη επιχειρήσεων να εργάζονται χρησιμοποιώντας κάποιο από αυτά στην πρώτη θέση κάποιου αεροπλάνου.

[...]
Το αεροδρόμιο ως κοινωνικό σύστημα

Ως κοινωνικό σύστημα στο χώρο και το χρόνο, το αεροδρόμια, φυσικά, διαφέρει από κάθε τοπική κοινότητα. Δεν είναι κατασκευασμένο ως ένα σταθερό, αυτο-αναπαραγόμενο κοινωνικό σύστημα. Στιγματίζεται από την έννοια της μεταβλητότητας. Αντίθετα, για παράδειγμα, από ένα μεγάλο πλοίο ή μια φυλακή, το αεροδρόμια δε μπορεί να μελετηθεί ως «μικρόκοσμος».

Οι βασικοί του χρήστες, οι περαστικοί, το προσπερνούν. Αν και το προσωπικό συμμετέχει και αναπαράγει κάποια στοιχεία του, το αεροδρόμιο ως κοινωνικό σύστημα αντικαθίσταται από ένα νέο κάθε λίγες ώρες (αν παραβλέψουμε, χάριν του επιχείρήματος, το ρόλο των εργαζομένων σε αυτό), ενώ τα ήδη της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων σε αυτό είναι παρόμοια από ώρα σε ώρα και από μέρα σε μέρα. Είναι άκρως προβλέψιμη.

Το αεροδρόμια μπορεί να θεωρηθεί ολόκληρο μια αίθουσα αναμονής ανάμεσασε δύο τόπους. Το ίδιο δε νοείται ως μέρος. Όλοι μας έχουμε παρακολουθήσει συζητήσεις σχετικά με το αν κάποιος έχει πράγματι επισκευθεί μια πόλη ή μια χώρα όταν έχει δει μόνο το αεροδρόμιο, και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι άνθρωποι συμφωνούν πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Όταν εισέρχεται στους χώρους του, κάποιος έρχεται αντιμέτωπος μ΄ένα πολιτισμικό καταρράκτη- μια τρίτη παγκόσμια κουλτούρα. «Αποστειρωμένη» είναι η κατάλληλη λέξη για να περιγραφθεί η σημασία των «μη-τόπων», συγκριτικά με τα «παχιά» περιεχόμενα της καθημερινής ζωής έξω από αυτούς.



References:
Augé, Marc (1992) Non-lieux. Introduction á une anthropologie de la surmodernité. Paris: Seuil
Baudrillard, Jean (1982) A l'ombre des majorités silencieuses. Paris
Burgess, Anthony (1989) The Devil's Mode. New York: Pocket Books
Friedman, Jonathan (1991) Narcissism, roots and postmodernity: the constitution of selfhood in the global crisis. In Scott Lash and Jonathan Friedman, eds., Modernity and Identity, pp. 331-366. Oxford: Blackwell
Geertz, Clifford (1973) Deep Play: Notes on the Balinese cockfight. In Geertz, The Interpretation of Cultures, pp. 412-454. New York: Basic Books
Giddens, Anthony (1990) The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity
- (1991) Modernity and Self-Identity. Cambridge: Polity
Hannerz, Ulf (1990) Cosmopolitans and locals in world culture. In Mike Featherstone, ed., Global Culture. Nationalism, Globalization and Modernity, pp. 237-252. London: SAGE
- (1992) The withering away of the nation? Paper delivered at the conference Defining the National. Bjärsjölagård, Sweden, 26-28 April, 1992
Kapferer, Bruce (1986) The ritual process and the problem of reflexivity in Sinhalese demon exorcism. In John MacAloon, ed., Rite, Drama, Festival, Spectacle, pp. 179-207. Ithaca: Cornell University Press


©Thomas Hylland Eriksen and Runar Døving 1992